Κάποιοι κατηγορούν πως δήθεν η Αγία Γραφή υποστηρίζει την δουλεία. Ειδικά οι μουσουλμάνοι απολογητές που προσπαθούν να κουκουλώσουν το ότι το Ισλάμ στηρίζεται στην υποδούλωση των «απίστων», εκτοξεύουν μεγάλες κατηγορίες και αναφέρονται στους «χριστιανούς» δουλέμπορους (όπως και στους «χριστιανούς» σταυροφόρους). Ας δούμε όμως τι πράγματι η Αγία Γραφή λέει για την Δουλεία και τι έκαναν οι πιστοί χριστιανοί, ξεκινώντας πρώτα από την Παλαιά Διαθήκη και συνεχίζοντας με την Καινή Διαθήκη και τους Πατέρες της Εκκλησίας.
ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ
Όσοι Εβραίοι είχαν γίνει δούλοι, μετά από έξι χρόνια δουλείας, ο Νόμος του Θεού απαιτούσε την απελευθέρωσή τους ΔΩΡΕΑΝ (Έξοδος 21:2).
Οι Εβραίοι δούλοι έπρεπε να αντιμετωπίζονται σαν μισθωτοί κι όχι ως δούλοι (Λευιτικό 25:39-43).
Επίσης, στην Παλαιά Διαθήκη τιμωρούνταν με θανατική ποινή όσοι κάνανε βίαια Εβραίους δούλους (Δευτερονόμιο 24:7).
Στους Εβραίους δούλους όταν απελευθερώνονταν τον 7ο χρόνο, έπρεπε να τους δοθεί και κάποια «προίκα» (Δευτερονόμιο 15:12-14). Συγκεκριμένα:
12 Αν ο αδελφός σου, Εβραίος ή Εβραία, πουληθεί σε σένα, θα σε δουλέψει έξι χρόνια, και τον έβδομο χρόνο θα τον εξαποστείλεις ελεύθερο από σένα. 13 Και όταν τον εξαποστείλεις ελεύθερο από σένα, δεν θα τον εξαποστείλεις αδειανόν· 14 θα τον εφοδιάσεις οπωσδήποτε από τα πρόβατά σου, και από το αλώνι σου, και από τον ληνό σου· από ό,τι ο Κύριος ο Θεός σου σε ευλόγησε, θα δώσεις σ’ αυτόν. 15 Και θα θυμηθείς ότι στάθηκες δούλος στη γη της Αιγύπτου, και ο Κύριος ο Θεός σου σε λύτρωσε· γι’ αυτό κι εγώ σε προστάζω σήμερα αυτό το πράγμα.
Εδώ χρειάζεται προσοχή, γιατί οι μουσουλμάνοι απολογητές ισχυρίζονται ότι και το Κοράνι και το Ισλάμ δίνουν δικαίωμα στους σκλάβους να κερδίσουν την ελευθερία τους και να πάρουν κάποια «προίκα» (Κοράνι 24:33). Ο στίχος, όπως τον μεταφράζουν στα ελληνικά οι καθηγητές του Αλ-Άζχαρ, λέει:
«Κι αν κανείς από τους σκλάβους σας που το δεξί σας χέρι εξουσιάζει (οι δούλοι να ζητήσουν με γραπτή αίτηση την ελευθερία τους (με τίμημα) κάνετέ τους αυτή τη χάρη, αν ξέρετε ανάμεσά τους κανέναν που να αξίζει αυτό το καλό. Και δώστε τους από την περιουσία του ΑΛΛΑΧ που σας έχει δώσει.»
Αρχικά δίνεται την εντύπωση ότι κι εδώ υπονοείται ένα «προίκισμα» του σκλάβου όπως στο Δευτερονόμιο 15:12-14. Ξενίζει βέβαια η έκφραση «με τίμημα» που έχουν παρεμβάλλει σε παρένθεση οι μεταφραστές, ακριβώς για να μην μπερδέψουμε το περιεχόμενο αυτού του στίχου με την άνευ όρων προίκα στον ελευθερωμένο δούλο, την οποία διατάζει ο Θεός τους Εβραίους να δίνουν!
Το Sahih International (http://quran.com/24/33) αποδίδει το απόσπασμα ως εξής:
«Κι αυτοί που ζητούν ένα συμβόλαιο [για απελευθέρωση εν καιρώ] ανάμεσα σ’ αυτούς που το δεξί σας χέρι εξουσιάζει – τότε κάντε ένα συμβόλαιο μαζί τους αν ξέρετε ότι υπάρχει σ’ αυτούς καλοσύνη και δώστε τους από τον πλούτο του Αλλάχ τον οποίο Εκείνος σας έχει δώσει.»
Βλέπουμε λοιπόν ότι ο στίχος δεν «δίνει σε κάθε σκλάβο το δικαίωμα», αλλά μιλάει γι’ αυτούς που είναι πρόθυμοι να πληρώσουν τίμημα για την ελευθερία τους, και πιο ειδικά για αυτούς που και είναι πρόθυμοι να πληρώσουν τίμημα, και κατά την κρίση του αφέντη τους, «αξίζουν αυτο το καλό». Αν δηλ. ο αφέντης κρίνει ότι δεν αξίζει στον σκλάβο αυτό το «καλό», να αποκτήσει την ελευθερία του πληρώνοντας, η διαταγή ή σύσταση δεν ισχύει, κι ας είναι πρόθυμος ο σκλάβος να πληρώσει τίμημα.
Ο Ιμπν Αμπάς, ένας από τους Σαχάμπα (συντρόφους) του Μουχάμμαντ, ερμηνεύει την «καλοσύνη» των σκλάβων ως εξής: «είναι δίκαιοι και τηρούν τις υποσχέσεις τους», προφανώς ώστε να είναι ο δουλοκτήτης σίγουρος ότι θα κερδίσει από αυτή τη συμφωνία. Σημειώνει επίσης ότι καλείται ο δουλοκτήτης να χαρίσει ένα μέρος του ποσού που συμφώνησε αρχικά με τον δούλο, και ουσιαστικά αυτό είναι η «δωρεά» για την οποία καυχιούνται οι απολογητές του Ισλάμ! Το ταφσίρ Αλ-Τζαλαλαΰν γράφει: «Αν γνωρίζετε να υπάρχει σ’ αυτούς κάποιο καλό, όπως η αξιοπιστία και η ικανότητα να κερδίζουν [εισόδημα] για να ξεπληρώσουν το ποσό που αναφέρεται στη γραπτή σύμβαση». Και το ταφσίρ Ιμπν Καθίρ: «Αυτή είναι μια εντολή από τον Αλλάχ προς τους ιδιοκτήτες σκλάβων: αν οι υπηρέτες τους τους ζητούν σύμβαση χειραφέτησης, πρέπει να τη γράψουν γι ‘αυτούς, υπό την προϋπόθεση ότι ο υπηρέτης έχει κάποια ικανότητα και μέσα βιοπορισμού, έτσι ώστε να μπορεί να πληρώσει στον κύριό του τα χρήματα που προβλέπονται στη σύμβαση. Δείτε περισσότερες λεπτομέρειες εδώ: https://greekmurtadeen.wordpress.com/2010/04/16/slavery-reforms/
Οπότε η απελευθέρωση ενός δούλου με ικανότητες ήταν κερδοφόρα για τον δουλοκτήτη, ο οποίος παραχωρούσε «από τον πλούτο που ο Αλλάχ του είχε δώσει» ένα αρχικό κεφάλαιο στο δούλο για να το αυξήσει. Στη συνέχεια ο δουλοκτήτης καρπωνόταν το κέρδος χωρίς να έχει κουνήσει το δαχτυλάκι του. Η κατάσταση θυμίζει την εξαγορά των αιχμαλώτων πολέμου από τους δικούς τους, από την οποία αποκόμιζαν κέρδος οι μουσουλμάνοι, μόνο που στην περίπτωση αυτή ο σκλάβος προσφέρει τα χρήματα ο ίδιος για τον εαυτό του. Καμία σχέση λοιπόν δεν έχουν αυτά με την υποχρεωτική απελευθέρωση και προίκιση δούλων που απαιτεί ο Θεός από τους Εβραίους.
Το ίδιο δεν έχει σχέση η σύσταση για την απελευθέρωση σκλάβων, ιδιαίτερα “αυτών που πιστεύουν (στο Ισλάμ)” (2:177) αφού είναι σύσταση και όχι διαταγή, όπως στην Παλαιά Διαθήκη. Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με τον παραδοσιακό ισλαμικό νόμο (fiqh) αν ένας μη μουσουλμάνος μεταστραφεί στο Ισλάμ μετά την υποδούλωσή του, αυτός ή αυτή εξακολουθεί να είναι σκλάβος και μπορεί να αγοραστεί και να πωληθεί νομίμως όπως και κάθε άλλος σκλάβος, χωρίς να πρέπει υποχρεωτικά να απελευθερωθεί μετά από 7 έτη όπως προβλέπει το Δευτερονόμιο για τους Εβραίους. Ο κανόνας αυτός κλείνει ένα πιθανό «παραθυράκι» που επιτρέπει σε σκλάβους να αποκτούν την ελευθερία τους από το απλό γεγονός της μεταστροφής. (Βλ. περισσότερα εδώ: https://greekmurtadeen.wordpress.com/2010/02/22/islam-slavery1/)
Ούτε όμως και η απελευθέρωση ενός δούλου που απαιτείται ως εξιλέωση για ορισμένα παραπτώματα (4:92, 58:3) έχει σχέση με την υποχρεωτική απελευθέρωση όλων των Εβραίων δούλων, που επιτάσσει η Π.Δ.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ, ΕΒΡΑΙΟΥΣ & ΕΘΝΙΚΟΥΣ
Για όλους τους δούλους, Εβραίους και Εθνικούς, ίσχυαν σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη τα εξής:
Απαγορευόταν να σκοτώσει ή να προκαλέσει κανείς βλάβη στον δούλο του. Αν κανείς προξενούσε ζημιά σε δούλο του, έπρεπε να τον ΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΙ (Έξοδος 21:20, 26-27). Απαγορεύονταν να καταδυναστεύει κανείς τους δούλους του (Δευτερονόμιο 23:15-16).
Υποχρεωτικά έπρεπε οι δούλοι, όπως και οι ελεύθεροι, να έχουν ΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΝΑΠΑΥΣΗΣ την εβδομάδα (Δευτερονόμιο 5:14).
Συνεπώς η Δουλεία στη Παλαιά Διαθήκη δεν είχε καμιά σχέση με την απάνθρωπη δουλεία στους ειδωλολατρικούς λαούς!
Ας δούμε όμως λίγα για τη διαβίωση των δούλων στις παγανιστικές κοινωνίες, την ίδια εποχή που οι Εβραίοι είχαν αυτούς τους κανονισμούς, και αργότερα.
«…στην αρχαία Ελλάδα οι δημόσιοι και ιδιωτικοί δούλοι δεν είχαν, θεωρητικά, κανένα δικαίωμα. Εθεωρούντο νομίμως σαν κινητά πράγματα, που μπορούσαν να νοικιαστούν ή να προσφερθούν ως ενέχυρο. Δεν είχαν καμιά νομική υπόσταση και δεν μπορούσαν να παρουσιασθούν ως μάρτυρες στο δικαστήριο. Όμως, αν ο κύριος τους ήταν αναμεμιγμένος σε κάποια δικαστική υπόθεση, μπορούσε, και συχνά το έκανε, να προτείνει να βασανισθούν οι δούλοι του, για να επιβεβαιώσουν, κάτω από την δοκιμασία αυτή, την ακρίβεια των δικών του ισχυρισμών.
Οι ενώσεις μεταξύ δούλων δεν είχαν κανένα νομικό χαρακτήρα και μπορούσαν να γίνουν μόνο με την συγκατάθεση του κυρίου τους, στον οποίο και ανήκαν τα παιδιά που προέρχονταν από τις ενώσεις αυτές – που, όπως εύκολα καταλαβαίνεις, γίνονταν κι αυτά δούλοι. Κάθε δούλος που δραπέτευε τιμωρούνταν σκληρά και σημαδευόταν με καυτό σίδερο. Ακόμα, επειδή οι δούλοι θεωρούνταν αντικείμενα (res) κατά τον ρωμαϊκό νόμο – που ήταν σε ευθυγράμμιση με τον ελληνικό – όταν πλέον δεν απόδιδαν στην εργασία (γέροι ή άρρωστοι) μεταφέρονταν σε μια νησίδα στον Τίβερη όπου και πέθαιναν αφημένοι στην τύχη τους από την πείνα. Ο Οβίδιος περιγράφει ότι οι ευγενείς Ρωμαίες δέσποινες την ώρα της τουαλέτας τους κρατούσαν στα χέρια τους αιχμηρά στιλέτα με τα οποία τρυπούσαν τις οκνηρές και τις ανυπάκουες δούλες… Εύκολα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι μαχαίρωναν και τις δούλες που δεν γούσταραν γενικώς, π.χ. αυτές τις οποίες έδειχνε να γουστάρει ο σύζυγος… Ακόμα χειρότερα, ο Πολλιόνε, φίλος του Αυγούστου, διασκέδαζε όταν έβλεπε τις σμέρνες να τρώνε τους δούλους. Ο Λούκιος Κόιντος Φλαμινίνος σκότωσε έναν υπηρέτη του για να απολαύσει το θέαμα ένας φίλος του.» (Πηγή: http://www.expaganus.com/xristian-douleia.htm)
Ο ευνοϊκός για τους δούλους Μωσαϊκός Νόμος ίσχυε 1400 χρόνια πριν ο Μουχάμμαντ λάβει τις «αποκαλύψεις» του. Να σημειώσουμε ότι και το Ισλάμ έχει περιορισμούς στην κακομεταχείριση των δούλων. Επιτρέπεται για παράδειγμα, να δείρει κάποιος τον δούλο/δούλα του για να τον τιμωρήσει για παράπτωμα, αλλά απαγορεύεται κατά τον ξυλοδαρμό να δώσει χτύπημα στο πρόσωπο. Αν ο ιδιοκτήτης χτυπήσει το δούλο/δούλα στο πρόσωπο, πρέπει να τον απελευθερώσει. Επίσης, οι ποινές των δούλων για τα αδικήματα είναι οι μισές απ’ ότι για τους ελεύθερους, γιατί θεωρούνται δεύτερης κατηγορίας πολίτες, κάτι μεταξύ ανθρώπου και κτήματος (Brunschvig. ‘Abd; Encyclopedia of Islam). Όμως τα μικρά δικαιώματα που δίνει το Ισλάμ στους δούλους είναι μηδαμινά μπροστά στο γεγονός ότι δέχεται και επικροτεί τον θεσμό της δουλείας, και φυσικά στο γεγονός ότι το κάνει πολλά χρόνια μετά την εμφάνιση του Χριστιανισμού.
ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ – ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Αν η Παλαιά Διαθήκη βελτιώνει τη θέση των δούλων, ο Χριστιανισμός με την Καινή Διαθήκη και τους Πατέρες δίνει στη δουλεία το τελειωτικό χτύπημα.
Ήδη η Κ.Δ. καταδικάζει με φοβερό τρόπο την υποδούλωση ανθρώπων, αναφέροντας ότι το δουλεμπόριο ΑΝΤΙΒΑΙΝΕΙ στην χριστιανική διδασκαλία και τοποθετώντας αυτούς που αιχμαλωτίζουν και πουλούν ανθρώπους ως δούλους στην ίδια μοίρα με τους πατροκτόνους και μητροκτόνους, τους φονιάδες γενικότερα, τους πόρνους, επίορκους και άλλους που αμαρτάνουν καταπατώντας το θέλημα του Θεού. Στην Α΄ Τιμ. 1:9-11 αναφέρεται:
«9 …ο νόμος δεν τέθηκε για τον δίκαιο, αλλά για τους άνομους και ανυπότακτους, τους ασεβείς και τους αμαρτωλούς, τους ανόσιους και βέβηλους, τους πατροκτόνους και μητροκτόνους, τους φονιάδες, 10 πόρνους, αρσενοκοίτες, αυτούς που αιχμαλωτίζουν και πουλούν ανθρώπους ως δούλους (ανδραποδισταίς), ψεύτες, επίορκους, και οτιδήποτε άλλο αντιβαίνει στην υγιαίνουσα διδασκαλία…»
(«…δικαίω νόμος ου κείται, ανόμοις δέ καί ανυποτάκτοις, ασεβέσι καί αμαρτωλοίς, ανοσίοις καί βεβήλοις…ανδραποδισταίς, ψεύσταις, επιόρκοις, καί εί τι έτερον τή υγιαινούση διδασκαλία αντίκειται».)
Κάποιοι παρερμηνεύουν άλλα χωρία ότι τάχα η Καινή Διαθήκη ευνοεί τη δουλεία. Δεν μπορεί να την ευνοεί όταν η πράξη υποδούλωσης ανθρώπων χαρακτηρίζεται άνομη, ανόσια και βέβηλη. Εκείνα τα χωρία λοιπόν της Κ.Δ. που τάχα ευνοούν τη δουλεία, το μόνο που δείχνουν, όπως λέει ο Αγουρίδης, είναι ότι ο Παύλος δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να θεωρηθεί η πίστη στον Χριστό ως ένα απλό κοινωνικό κίνημα, που το μόνο που θα κατάφερνε θα ήταν να φέρει βία και επιφανειακές αλλαγές, όπου οι πρότεροι δούλοι, απλά θα γίνονταν κύριοι, και οι κύριοι θα γίνονταν δούλοι. Το ζητούμενο ήταν να εξαφανιστούν οι διακρίσεις μέσα από τις εν Χριστώ σχέσεις που θα αναπτύσσονταν και όχι να γίνουν για άλλη μία φορά οι μισοί κύριοι και οι άλλοι μισοί δούλοι και το αντίστροφο.
Ο απόστολος Παύλος θεωρεί αυτονόητο ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι! “Δεν υπάρχει Ιουδαίος και Έλληνας” (εθνικός) “ούτε δούλος και ελεύθερος ούτε αρσενικό και θηλυκό, όλοι είστε ένας εν Χριστώ Ιησού” (Γαλάτας 3, 28). Είναι ίσως ο πρώτος αρχαίος συγγραφέας που θεωρεί αυτονόητα ελεύθερους τους δούλους (ούτε στον Πλάτωνα ή τον Αριστοτέλη ή τους άλλους μεγάλους φιλοσόφους συμβαίνει αυτό). Στο νου του, οι δούλοι είναι απόλυτα ισότιμοι με τους ελεύθερους και με τους ίδιους τους κυρίους τους, και αυτό είναι που καθορίζει και τις μεταξύ τους σχέσεις. Μιλώντας ο Παύλος για την αγάπη, για τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες σχέσεις, για τη θεία Μετάληψη, το θάνατο και την ανάσταση, τη χάρη του Θεού, την ελευθερία και την ειρήνη, δεν ξεχωρίζει ελεύθερους και δούλους. Ομοίως, δούλοι και ελεύθεροι, όπως και πλούσιοι και φτωχοί, συμμετείχαν ισότιμα στη θεία Μετάληψη, αλλά και στα κοινά δείπνα, τις γνωστές “αγάπες”.
Άλλωστε ο ίδιος ο Παύλος και οι συνεργάτες του, καθώς και όλοι οι απόστολοι, υπηρετούσαν τους άλλους, δεν εξουσίαζαν. Ενεργούσαν “εν υπομονή πολλή, εν θλίψεσιν, εν ανάγκαις, εν στενοχωρίαις, εν πληγαίς, εν φυλακαίς” κ.τ.λ., κι όμως θεωρούσαν τον εαυτό τους ελεύθερο απ’ όλα: “εν αγάπη ανυποκρίτω, εν λόγω αληθείας, εν δυνάμει Θεού, δια των όπλων της δικαιοσύνης των δεξιών και αριστερών, δια δόξης και ατιμίας, δια δυσφημίας και ευφημίας, ως πλάνοι και αληθείς… ως αποθνήσκοντες και ιδού, ζώμεν, ως παιδευόμενοι και μη θανατούμενοι, ως λυπούμενοι και πάντοτε χαίροντες, ως πτωχοί και πολλούς πλουτίζοντες, ως μηδέν έχοντες και πάντα κατέχοντες” (Β΄ Κορινθ. κεφ. 6).
Αυτός είναι και ο λόγος που ο Παύλος, όπως τον μέμφονται, δεν προτρέπει στους χριστιανούς δούλους να απαιτήσουν, η έστω να επιδιώξουν, την ελευθερία τους και δεν απαιτεί από τους χριστιανούς που έχουν δούλους να τους ελευθερώσουν. Τονίζει όμως: “οι δούλοι να αγαπάτε τους κυρίους σας και οι κύριοι τους δούλους, ξέροντας οι δούλοι ότι είστε πλέον ελεύθεροι (σας ελευθέρωσε ο Χριστός, δίνοντας το αίμα Του στο σταυρό) και οι κύριοι ότι έχετε κι εσείς Κύριο στον ουρανό. Είστε λοιπόν ίσοι μ’ εκείνους που θεωρείτε δούλους σας και πρέπει να τους συμπεριφέρεστε ανάλογα, γιατί αυτός ο Κύριος δεν κάνει διακρίσεις και δε μεροληπτεί” (βλ. Α΄ Κορινθ., 7, 17-24, Εφεσίους 6, 5-9). “Ο Χριστός μας ελευθέρωσε για να μείνουμε ελεύθεροι. Μείνετε λοιπόν ελεύθεροι και μην ξαναπέσετε στο ζυγό της δουλείας” γράφει. Ο Θεός κάλεσε τους ανθρώπους “επ’ ελευθερία”, αλλά η ελευθερία αυτή πραγματοποιείται όταν υπηρετούμε ο ένας τον άλλον δια της αγάπης (Γαλάτας, 5, 1, 13 και εξής). “Δέξου τον Ονήσιμο” (το δραπέτη δούλο) “όχι ως δούλο, αλλά ως αγαπητό αδελφό, σα να δεχόσουν εμένα”, γράφει ο Παύλος από τη φυλακή προς το χριστιανό Φιλήμονα (επιστολή προς Φιλήμονα. Ο άγιος Ονήσιμος, προστάτης άγιος των φυλακισμένων, παρέμεινε δούλος, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να είναι ελεύθερος, δηλαδή άγιος.
“Αυτός που ονομάζεται δούλος απελευθερώθηκε από το Χριστό”, γράφει ο Παύλος, “και εκείνος που ονομάζεται ελεύθερος είναι δούλος του Χριστού. Εξαγοραστήκατε” (=με το αίμα του Χριστού, άρα απελευθερωθήκατε). Και προσθέτει τη φράση κλειδί: “μη γίνεστε δούλοι ανθρώπων” (Α΄ Κορινθ. 7, 22)!
Μερικοί θα θέλανε να σηκώσει σπαθί ο Παύλος και να φωνάξει “ελευθερία η θάνατος! Καθάρματα, αφήστε τους δούλους σας ήσυχους! Δούλοι, ξυπνάτε, για ν’ ανακτήσετε την ελευθερία σας! Ο Χριστός μαζί μας!”.
Αυτό θα ήταν ωραίος σοσιαλισμός ή γαλλικός Διαφωτισμός, αλλά, ως χριστιανικό κήρυγμα, έχει δύο προβλήματα. Πρώτον, συνεπάγεται σφαγή. Όχι μόνο βέβαιη σφαγή των δούλων από τις ανίκητες ρωμαϊκές λεγεώνες (πρβ. την περίπτωση του Σπάρτακου), αλλά και των ίδιων των ελεύθερων, πράγμα που, για τους χριστιανούς, σημαίνει απλά και μόνο σφαγή –γιατί κι ο κακός είναι αδελφός μας και θέλουμε τη σωτηρία του, όχι την τιμωρία του ή την εκδίκηση απ’ αυτόν.
Δεύτερον, τον πρώτο αιώνα οι χριστιανοί περίμεναν από μέρα σε μέρα τη δευτέρα παρουσία (“είναι ήδη ώρα να ξυπνήσουμε” λέει ο Παύλος, Ρωμ. 13, 11). Γιατί λοιπόν να βάψουν τα χέρια τους με αίμα, αφού πολύ σύντομα ο “παρών κόσμος”, ο κόσμος της αδικίας και της πτώσης, θα έσβηνε απ’ το χάρτη;
Είναι όμως ολοφάνερο, ότι χάρη σε αυτή τη χριστιανική διδασκαλία που περιγράφει ο Παύλος, οι χριστιανοί κατάργησαν ουσιαστικά τη δουλεία. Γράφει ο Λακτάντιος, απολογητής που έζησε το 260-330 σχετικά με την κατάργηση της δουλείας στους χριστιανούς:
«Στα μάτια του Θεού κανένας δεν είναι δούλος, κανένας δεν είναι κύριος. Επειδή όλοι έχουμε τον ίδιο Πατέρα, είμαστε όλοι εξίσου παιδιά Του. Κανείς δεν είναι φτωχός ενώπιον του Θεού εκτός αν του λείπει η δικαιοσύνη. Κανείς δεν είναι πλούσιος εκτός αν έχει αφθονία αρετών…Ο λόγος που ούτε οι Ρωμαίοι, ούτε οι Έλληνες μπορούν να κατέχουν δικαιοσύνη, είναι ότι έχουν αυτοί τόσες πολλές διακρίσεις σε τάξεις. Ο πλούσιος και ο φτωχός. Ο ισχυρός και ο ταπεινός. Η ανώτατη εξουσία των βασιλέων και ο κοινός άνθρωπος…Ωστόσο, κάποιος μπορεί να ρωτήσει «Δεν είναι αλήθεια ότι και μεταξύ των Χριστιανών μερικοί είναι φτωχοί και άλλοι είναι πλούσιοι; Μερικοί είναι κύριοι, και άλλοι είναι δούλοι; Δεν υπάρχει και εκεί κάποια διάκριση μεταξύ των ατόμων;»
Αλλά δεν υπάρχει ΚΑΜΙΑ! Στη πραγματικότητα, ο λόγος ο καθεαυτός που καλούμε ο ένας τον άλλον αδέλφια είναι ότι ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΟΤΙ ΟΛΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΙΣΟΙ…Αν και οι φυσικές συνθήκες που ο Χριστιανός ζει μπορεί να διαφέρουν, ΕΜΕΙΣ ΔΕΝ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΚΑΝΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΟ ΩΣ ΔΟΥΛΟ. Αντίθετα, ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΑΥΤΟΥΣ -ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΕΡΟΜΑΣΤΕ Σ’ ΑΥΤΟΥΣ- ΩΣ ΑΔΕΛΦΟΥΣ ΕΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙ ΚΑΙ ΣΑΝ ΣΥΝΔΟΥΛΟΥΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ».(ΘΕΣΜΟΙ-βιβλίο 5, κεφάλαια 15-16).
Η προχριστιανική κοινωνία θεμελιωνόταν πάνω στο έχειν, δηλαδή στην απόλυτη κατάφαση προς την ιδιοκτησία. Η περιουσία του ανθρώπου όριζε τον βαθμό ελευθερίας του. Και περιουσία, κτήματά του, ήταν όχι μόνον η γή, αλλά επίσης οι δούλοι, η γυναίκα του και τα παιδιά του.
Με αυτή την αντίληψη ήλθε σε ρήξη ο χριστιανισμός. Μη έχοντες όμως τη δυνατότητα να επιβάλλουν νόμους, οι πρώτοι χριστιανοί ανήγαγαν σε ηθική συμπεριφορά τις αρχές του δικαίου τις οποίες ακολουθούσε το πολίτευμα της Εκκλησίας: «Συγκοπιάτε αλλήλοις, συναθλείτε, συντρέχετε, συμπάσχετε, συγκοιμάσθε, συνεγείρεσθε ως θεού οικονόμοι και πάρεδροι και υπηρέται» — και αυτό το επαναλαμβανόμενο συνμαρτυρεί την έμφαση στην κοινότητα.
Η συμβουλή στον πιστό είναι να μην περιορίζεται στο να ακούει τον λόγο του Θεού αλλά να τον κάνει πράξη: «Γίνεσθε δε ποιηταί λόγου και μη μόνον ακροαταί».
Γι’ αυτό, όπως γράφει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος η πρακτική της απελευθέρωσης των δούλων ήταν πολύ εκτεταμένη: καταγγέλλοντας τη δουλεία και την κοινωνική αδικία της εποχής του (4ος-5ος αι.), ο άγιος τονίζει ότι οι πρώτοι χριστιανοί «ελευθέρωναν τους δούλους και τους εξίσωναν με τον εαυτό τους» (Ομιλία 11, στις Πράξεις των αποστόλων, κεφ. 4).
Στα επόμενα χρόνια αναφέρονται ρητά πολλές περιπτώσεις αγίων που απελευθέρωσαν τους δούλους τους (π.χ. ο άγιος Γεώργιος, ο Μέγας Βασίλειος, η αγία Μακρίνα κ.τ.λ.), ενώ πρέπει να το θεωρήσουμε αυτονόητο και για πολλούς άλλους, ιδίως εκείνους που απαρνήθηκαν τον πλούτο η την κοινωνική τους θέση και έγιναν μοναχοί.
Ο Μέγας Βασίλειος («Ηθικά ή Όροι«, PG 31,808B κ.ε.) αναφέρει ότι απαγορεύεται η υποδούλωση και εμπορία ανθρώπων, στηριζόμενος στο Α΄ Τιμ. 1:9-11:
«Όσα κατά συνάφειαν απαγορεύονται […] ανδραποδισταίς […] και ει τι έτερον την υγιαίνουση διδασκαλία αντίκειται.«
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφει:
“Αν λοιπόν ο Παύλος δε ντρέπεται να ονομάζει τέκνο και σπλάχνο του και αδελφό και αγαπητό (το δραπέτη δούλο Ονήσιμο), εμείς πώς μπορούμε να ντραπούμε; Και τι λέω “ο Παύλος”; Ο Κύριος του Παύλου δε ντρέπεται να ονομάζει αδελφούς του τους δικούς μας δούλους, κι εμείς ντρεπόμαστε;
Κοίτα πώς μας τιμάει: ονομάζει τους δούλους μας αδελφούς του, φίλους και συγκληρονόμους. […] Πρόσεχε λοιπόν: ό,τι κι αν κάνεις, το κάνεις στο σύν-δουλό σου [δηλ. που είστε κι οι δύο δούλοι του ίδιου Κυρίου, του Χριστού].”(Υπόμνημα στην επιστολή προς Φιλήμονα [του Παύλου], Ομιλία Γ΄, P.G. 62, 711)
Αυτή η ιδέα ότι είμαστε δούλοι του Χριστού οφείλεται στο ότι ο Χριστός “μας εξαγόρασε” από τη δουλεία στο διάβολο και στο θάνατο δίνοντας το αίμα του. Κι επειδή δε μπορεί κάποιος να είναι δούλος σε δύο Κυρίους, άρα δεν είμαστε και δούλοι ανθρώπων, άσχετα αν ζούμε σε καθεστώς δουλείας.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (329-390 μ.Χ.) χαρακτηρίζει τη διάκριση αφέντη και δούλου “φαύλη τομή”, με το ακαταμάχητο θεολογικό επιχείρημα ότι ο Ίδιος Θεός δημιούργησε ελεύθερους και δούλους, άντρες και γυναίκες, και οι δυο είναι εικόνες του Θεού, ο Χριστός σταυρώθηκε και για τους δυο, ο θάνατος είναι ίδιος για όλους, η σωτηρία, η αγιότητα, η ανάσταση των νεκρών θα είναι ίδια για όλους. Οι διακρίσεις των ανθρώπων είναι γι’ αυτόν “αρρωστήματα” και “επινοήματα κακίας”, η οποία “επεισήλθε στο γένος των ανθρώπων” σε μεταγενέστερες εποχές, ενώ η αρχική και αυθεντική δομή της ανθρωπότητας χαρακτηριζόταν από ισοτιμία και ελευθερία (βλ. ομιλία 14, ηθικό έπος 34 κ.λ.π.).
Επίσης («Έπη εις εαυτόν, Ποίημα Α΄«, PG 37,976Α κ.ε.) αναφέρει:
«…φίλοι θεράποντες, εμόν γένος, ους ρα τυραννίς έσχισεν αρχαίη, και ούνομα θήκατο δισσόν ευγενέας δμώας τε, μιής χθονός εκγεγαώτας, ή χθονός, ήε θεοίο. Νόμος δ’ επέσπετ’ αλιτρός».
που σημαίνει:
«…οι δούλοι, γεννιά δική μου, που η τυραννία τους χώρισε η αρχαία και τους εδωσε διπλό όνομα, ευγενείς και δούλους, ενώ έχουν προέλθει από ένα υλικό, είτε χώμα είτε θεό. Ακολούθησε κατόπιν ο ανόσιος νόμος».
Και ο σπουδαίος Πατέρας-Διδάσκαλος, Γρηγόριος Νύσσης (στο: «Εξήγησις ακριβής εις τον Εκκλησιαστήν«, ομιλία Δ’, PG 44,664 κ.ε.) από τον 4ο αιώνα αναπτύσσει τις ιδέες του Ευαγγελίου, έτσι όπως κάποιοι προσπάθησαν να τις αντιγράψουν μετά από δέκα-δώδεκα και βάλε αιώνες:
«Εκτησάμην γάρ, φησί, δούλους και παιδίσκας…Οράς τόν όγκον τής αλαζονείας; Θεώ άντικρυς η τοιαύτη φωνή αντεπαίρεται […] ως ανδρών τε άμα καί γυναικών εαυτόν κύριον οίεσθαι, τί άλλο καί ουχί διαβαίνει τή υπερηφανία τήν φύσιν» (PG 44,664C) […] «Δουλεία καταδικάζεις τόν άνθρωπον, ού ελευθέρα η φύσις καί αυτεξούσιος, καί αντινομοθετείς τώ θεώ, ανατρέπων αυτού τόν επί τή φύσει νόμον. τόν γάρ επί τούτω γενόμενον, εφ’ ώτε κύριον είναι τής γής καί εις αρχήν τεταγμένον παρά τού πλάσαντος, τούτον υπάγεις τώ τής δουλείας ζυγώ, ώσπερ αντιβαίνων τε καί μαχόμενος τώ θείω προστάγματι.» (PG 44,664D) […] «Εκτησάμην γάρ δούλους καί παιδίσκας. ποίας, ειπέ μοι, τιμής; τί εύρες εν τοίς ούσι τής φύσεως ταύτης αντάξιον; (PG 44,665A) […] «εκ τών αυτών σοι η γένεσις, ομοιότροπος η ζωή, κατά τό ίσον επικρατεί τά τε τής ψυχής καί τά τού σώματος πάθη […] οδύναι καί ευθυμίαι, ευφροσύναι καί αδημονίαι, λύπαι καί ηδοναί, θυμοί καί φόβοι, νόσοι καί θάνατοι. μή τις εν τούτοις διαφορά πρός τόν δούλον τώ κυριεύοντι; ου τόν αυτόν έλκουσιν αέρα διά τού άσθματος; ουχ ωσαύτως ορώσι τόν ήλιον; […] ου μία κόνις οι δύο μετά τόν θάνατον;…ο ούν εν πάσι τό ίσον έχων εν τίνι τό πλέον έχεις, ειπέ, ώστε άνθρωπον όντα δεσπότην ανθρώπου σεαυτόν οίεσθαι;» (PG 44,665D-668A)«.
Μετάφραση:
«Απόκτησα δούλους και υπηρέτριες…Βλέπεις το μέγεθος της αλαζονείας; Ο λόγος αυτός αποτελεί ανταρσία κατά του θεού…αφού νομίζει τον εαυτό του κύριο ανδρών και γυναικών, αν μη τι άλλο, ξεπερνά σε υπερηφάνεια την ανθρώπινη φύση […] Καταδικάζεις σε δουλειά τον άνθρωπο, που η φύση του είναι ελεύθερη και αυτεξούσια και ορθώνεις δικό σου νόμο απέναντι στο νόμο του Θεού ανατρέποντας το νόμο του που διέπει τη ζωή των ανθρώπων. Αυτόν που πλάστηκε γι αυτό ακριβώς, για να είναι κύριος της γης και που ορίστηκε από τον Πλάστη του να άρχει, αυτόν τον υποτάσσεις στο ζυγό της δουλείας που αντιβαίνει και αντιμάχεται τη θεία διαταγή.» […] «Απόκτησα δούλους και υπηρέτριες…Με ποια τιμή, πες μας. Τι βρήκες αντάξιο τους στη φύση; […] Κάποιοι γέννησαν εκείνους κι εσένα, κοινή η ζωή σας, ισχύουν εξίσου τα πάθη ψυχής και του σώματος, οδύνη και ευθυμία, χαρά κι αδημονία, λύπη και ηδονή, θυμός και φόβος, νόσος και θάνατος. Διαφέρει καθόλου σ’ αυτά ο κύριος από το δούλο; Δεν ανασαίνουν τον ίδιο αέρα; Δεν βλέπουν όμοια τον ήλιο;…Ίδια σκόνη δε θα γίνουν και οι δύο μετά το θάνατο;…Αφού σε όλα είσαι ίσος με τους άλλους, πες μου που πλέονεκτείς ώστε ενώ είσαι άνθρωπος να θεωρείς τον εαυτό σου κύριο ανθρώπου;»
Στον Χριστιανισμό όχι μόνο οι σχέσεις αφέντη-δούλου αλλά και οι σχέσεις ανδρός και γυναικός όπως επίσης γονέως και παιδιού τίθενται σε όλως νέα βάση: ο σύζυγος και πατέρας δεν είναι πιά αφέντης, αλλά η εικών του Θεού μέσα στην οικογένεια, και οι πράξεις του πρέπει να φανερώνουν την αγάπη του Θεού. Η γυναίκα γίνεται πλέον ομότιμος του άνδρα: «Αρετής δεκτικόν το θήλυ ομοτίμως τω άρρενι παρά του κτίσαντος γέγονε». Οι νόμοι, βεβαίως, ήσαν ενάντιοι σε αυτήν την αντίληψη, αλλά ο Γρηγόριος ο Θεολόγος λέει χωρίς να μασά τα λόγια του: «Ου δέχομαι ταύτην την νομοθεσίαν, ουκ επαινώ την συνήθειαν. Άνδρες ήσαν οι νομοθετούντες, διά τούτο κατά γυναικών η νομοθεσία».
Όταν η πολιτεία, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ανεγνώρισε τον Χριστιανισμό, οι χριστιανοί άρχισαν αμέσως τις πιέσεις ζητώντας την εφαρμογή της κοινωνικής διδασκαλίας του Χριστιανισμού.
Οι πιέσεις της Εκκλησίας είχαν άμεσο αποτέλεσμα.
- Ο Κωνσταντίνος χαρακτήρισε ανθρωποκτονία το να σκοτώσεις δούλο, και μάλιστα επέτρεψε την απελευθέρωση των δούλων – ένα αίτημα των χριστιανών που δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί από την ρωμαϊκή νομοθεσία.
- Λίγο αργότερα, ο Ιουστινιανός έδωσε στους απελεύθερους πλήρη δικαιώματα πολίτη.
- Επειδή σύμφωνα με τον ρωμαϊκό νόμο οι δούλοι μπορούσαν να αποκτούν την ελευθερία τους μόνο στις στήλες των βασιλέων, η Σύνοδος της Καρθαγένης έστειλε πρεσβευτές στον βασιλιά παρακαλώντας να δοθεί επίσημη άδεια και στις εκκλησίες να απελευθερώνουν δούλους, χωρίς να χρειάζεται αυτοί να πάνε στις στήλες, και το αίτημα έγινε δεκτό.
- Ο Θεοδόσιος δέχθηκε την πρόταση της Εκκλησίας και κατάργησε το δικαίωμα ζωής και θανάτου που είχε ο πατέρας στα παιδιά του, χαρακτηρίζοντας την παιδοκτονία ως ειδεχθές έγκλημα.
- Απαγορεύτηκε επίσης να πωλεί ο πατέρας τα παιδιά του, και επί Ιουστινιανού απελευθερώθηκε κάθε παιδί που είχε πουληθεί από τον πατέρα του.
- Η γυναίκα, εξ άλλου, έπαυσε να θεωρείται ιδιοκτησία του συζύγου. Με την σθεναρή πίεση της Εκκλησίας και πάλι, ο Θεοδόσιος ανεγνώρισε το δικαίωμα στη γυναίκα να ελέγχει την περιουσία της, όπως και το δικαίωμά της να κηδεμονεύει τα παιδιά της.
Αυτά τα λίγα προς αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας.
Βέβαια η ελευθερία για τους χριστιανούς έχει ένα πολύ ευρύτερο πλαίσιο από το να μην είναι κανείς δούλος. Ελευθερία για τον Παύλο, είναι η ελευθερία από την αμαρτία και τη συνέπειά της, το θάνατο, πνευματικό και σωματικό. Είναι η ηθική ωριμότητα να επιλέγεις το καλό, δηλαδή να μην υποδουλώνεσαι στα πάθη και τις μικρότητές σου (τις εξαρτήσεις σου, σωματικές, ψυχικές και ηθικές) αλλά να αναγνωρίζεις την αξία του αδελφού σου, δηλαδή κάθε συνανθρώπου σου, και να μπορείς ακόμα και να παραιτείσαι από τα δικαιώματά σου για χάρη του (“κανείς ας μη ζητάει το δικό του, αλλά ο καθένας του άλλου”, Α΄ Κορ. 10, 24, “όλα μου επιτρέπονται, αλλά τίποτα δε θα με εξουσιάσει”, Α΄ Κορ. 6, 12 –θυμάστε και τις προτροπές του για τα ειδωλόθυτα). Δουλεία για τον Παύλο είναι να παραμένεις κακός, μικρόψυχος, ανώριμος ηθικά και πνευματικά, με δυο λόγια μακριά απ’ το Θεό, ενώ ελευθερία είναι να πλησιάζεις το Θεό μέσω της αγάπης και της υπέρβασης του συμφέροντός σου (βλ. Ρωμαίους 6, 16-23, Γαλάτας 4, 1-7 κ.α.).
Δουλεία θεωρεί ο Παύλος και τους νόμους, ακόμα και τους θρησκευτικούς (βλ. τη θεολογία περί νόμου στην προς Ρωμαίους, Γαλάτας κ.α.), ενώ ελευθερία το να επιλέγεις υπεύθυνα και ώριμα την καλοσύνη, χωρίς να χρειάζεσαι εντολές και απαγορεύσεις. Αυτή την ελευθερία, γράφει, την έχουν κατορθώσει και “τα έθνη” (οι μη χριστιανοί), όταν, χωρίς να ξέρουν το θέλημα του Θεού, εφαρμόζουν την αγάπη από μόνοι τους, λόγω του πανανθρώπινου νόμου της συνείδησης που έχει εγκαταστήσει ο Θεός μέσα τους από καταβολής κόσμου (Ρωμ. 2, 13-15). Έτσι ο Παύλος θεμελιώνει και την ισοτιμία των ανθρώπων ανεξάρτητα από τη θρησκεία, στην οποία ανήκουν.
Το ότι η ιδέα του Παύλου (που είναι μέρος της διδασκαλίας της πρώτης Εκκλησίας) για την πνευματική έννοια της ελευθερίας δεν ήταν κούφια λόγια, φαίνεται από το πλήθος των δούλων που αγίασαν, τόσο στους πρώτους αιώνες, όσο και στους νεώτερους. Οι άγιοι Παυλίνος της Καμπανίας, Σεραπίων ο Σινδόνιος και Πέτρος ο Τελώνης έγιναν δούλοι με τη θέλησή τους, για να βοηθήσουν κάποιους συνανθρώπους τους. Ο άγιος Αγάπιος ο Βατοπεδινός επέστρεψε στον αφέντη του, από τον οποίο είχε απελευθερωθεί θαυματουργικά, δούλος ήταν και ο άγιος Ιωάννης ο Ρώσος, ενώ ο άγιος Μωυσής ο Ούγγρος (1043) προτίμησε μακροχρόνια βασανιστήρια από το να ενδώσει στις ερωτικές προθέσεις της κυρίας του. Οι άγιοι Πρωτάς και Υάκινθος, ευνούχοι της αγίας Ευγενίας, μαρτύρησαν στη Ρώμη και τιμώνται στις 11 Σεπτεμβρίου, η αγία Δούλη (αγνώστου ονόματος), μάρτυρας στη Νικομήδεια, τιμάται στις 25 Φεβρουαρίου κ.π.α.
Σχετικά με μια παρανόηση στο Α΄ Κορ. 7:21 που πολλοί ερμηνεύουν ως παραίνεση του Παύλου να μην ελευθερώνονται οι δούλοι ακόμα και όταν τους δίνεται η δυνατότητα, μπορείτε να διαβάσετε το έργο του Παναγιώτη Ι. Μπούμη, ‘Η απελευθέρωσις των δούλων. Συμβολή των ιερών κανόνων εις την ερμηνεία του χωρίου Α΄ Κορ. 7,21, ΕΕΘΣΑ, τόμ. ΚΔ΄, ΑΘήνα 1979-80, σελ. 695-708 με ένα κλικ εδώ.
Επίσης, για περαιτέρω ανάγνωση υπάρχει το βιβλίο:
Νικολαΐδης Β. Απόστολος, ‘Προβληματισμοί Χριστιανικού Ήθους’, Γρηγόρης, Αθήνα 2002
Σε αρκετά σημεία το βιβλίο ασχολείται με τη ελευθερία, την εξουσία, το αν υπάρχει δυνατότητα ανατροπής της κ.λπ.
Όσο για τη δουλεία αναφορικά με το Ισλάμ μπορείτε να ενημερωθείτε στα άρθρα μας:
Ο Μουχάμμαντ ήθελε την κατάργηση της δουλείας;
Ο Μουχάμμαντ απέτρεπε τους βιασμούς κρατουμένων γυναικών;
Ισλάμ και δουλεία
Περισσότερα για το Ισλάμ, τη δουλεία και τις παλλακίδες
Ισλάμ, δουλεία και επίδοξοι αναμορφωτές
Ένα πολύ περιεκτικό έργο για τους στρατιώτες δούλους στο Ισλάμ (στα αγγλικά) μπορείτε να βρείτε εδώ http://www.danielpipes.org/books/Slave-Soldiers-and-Islam.pdf αλλά και εδώ.
Ως πηγές του άρθρου χρησιμοποιήσαμε και τις δημοσιεύσεις:
https://greekmurtadeen.wordpress.com/2010/02/26/quran-pederasty2/#comment-1402 (που βασίζεται στο http://www.oodegr.com/oode/grafi/kd/pavlos_douleia_1.htm.)
https://greekmurtadeen.wordpress.com/2010/02/26/quran-pederasty2/#comment-1403
http://www.expaganus.com/xristian-douleia.htm
Filed under: Απαντώντας στις κριτικές,Βίβλος,Δουλεία,Ισλάμ,Κοράνι,Προπαγάνδα,Χριστιανική θεολογία,Χριστιανοί Μάρτυρες | Tagged: προς Τιμόθεο επιστολή,φασισμός,Γρηγόριος Θεολόγος,Γρηγόριος Νύσσης,Δουλεία,Ισλάμ,Ιωάννης Χρυσόστομος,Ιωάννης ο Ρώσος,Ιησούς Χριστός,Λακτάντιος,Μωάμεθ,Μέγας Βασίλειος,Μοχάμεντ,Μοχάμμεντ,Νικολαΐδης Απόστολος,Πέτρος ο Τελώνης,Παυλίνος της Καμπανίας,Παναγιώτης Μπούμης,Σεραπίων ο Σινδόνιος,Χριστιανοί,απόστολος Παύλος,απελευθέρωση δούλων,απολογητές του Ισλάμ,δουλεία στο Ισλάμ,δουλεμπόριο,ευαγγέλιο,ευνούχοι,κατάργηση δουλείας | 31 Σχόλια »